Γράφει
Ζωή Ε. Γιαννοπούλου
Αν παρατηρήσει κανείς τον δημόσιο λόγο σήμερα -στο διαδίκτυο, στην πολιτική, ακόμα και στις προσωπικές μας συζητήσεις- θα διαπιστώσει κάτι ανησυχητικά σταθερό: Οι άνθρωποι πλέον δεν συνομιλούν. Αντιμάχονται. Εκτοξεύουν επιχειρήματα σαν βέλη, υπερασπίζονται θέσεις σαν οχυρά και επιλέγουν πλευρές όπως σε έναν πόλεμο όπου η ουδετερότητα θεωρείται ήττα.
Σε έναν τέτοιο κόσμο, η ουδετερότητα μοιάζει όχι απλώς σπάνια, αλλά και παρεξηγημένη. Όμως, ακριβώς σήμερα -στην πιο πολωμένη περίοδο των τελευταίων δεκαετιών- η ουδετερότητα είναι πιο πολύτιμη από ποτέ.
Πολλοί πιστεύουν ότι το να είσαι ουδέτερος σημαίνει να μην έχεις άποψη ή να μην εμπλέκεσαι. Στην πραγματικότητα ισχύει το αντίθετο. Η ουδετερότητα απαιτεί ενεργή ακρόαση, ψυχραιμία, ικανότητα διαχείρισης συναισθήματος, εσωτερική πειθαρχία και βαθιά κατανόηση των αναγκών και των δύο πλευρών.
Δεν είναι απάθεια είναι επαγγελματισμός. Δεν είναι απόσταση είναι συνειδητή εγγύτητα χωρίς ταύτιση. Ο ουδέτερος δεν στέκεται στη μέση επειδή δεν ξέρει. Στέκεται εκεί επειδή αυτός είναι ο μόνος χώρος όπου μπορεί πραγματικά να υπάρξει διάλογος.
Η ουδετερότητα είναι δύσκολη σήμερα για πολλούς λόγους:
- Πρώτον, η ψυχολογία της πόλωσης δημιουργεί στρατόπεδα όπου η διαφορετική άποψη βιώνεται ως απειλή.
- Δεύτερον, τα ψηφιακά οικοσυστήματα ενισχύουν τη μονομέρεια, οι αλγόριθμοι μάς δείχνουν κυρίως όσους συμφωνούν με εμάς, με αποτέλεσμα η αντίθετη άποψη να μοιάζει ακραία ή εχθρική.
- Τρίτον, ο σύγχρονος δημόσιος λόγος είναι βαθιά συναισθηματικός θυμός και φόβος προηγούνται της λογικής.
- Τέταρτον, η ταχύτητα της εποχής απαιτεί άμεση αντίδραση, όχι σκέψη, η νηφαλιότητα δεν προλαβαίνει.
Και όμως, η ουδετερότητα λειτουργεί ως δύναμη σύνδεσης. Σε μία κοινωνία που φωνάζει, ο ουδέτερος άνθρωπος δεν υψώνει τον τόνο, υψώνει τον χώρο. Μετατοπίζει τη συζήτηση από το «ποιος έχει δίκιο» στο «πώς μπορούμε να προχωρήσουμε».
Η ουδετερότητα είναι μία μορφή γενναιοδωρίας: Προσφέρει σε κάθε πλευρά την ευκαιρία να ακουστεί χωρίς φόβο. Και όταν οι άνθρωποι νιώθουν ασφαλείς, αρχίζουν επιτέλους να ακούν πραγματικά ο ένας τον άλλον.
Ο διαμεσολαβητής αποτελεί το υπόδειγμα αυτής της στάσης. Δεν είναι ο άνθρωπος που κρατά απλώς τις ισορροπίες. Είναι εκείνος που δημιουργεί έναν χώρο όπου οι φωνές ακούγονται χωρίς να συγκρούονται.
Ο διαμεσολαβητής προστατεύει τον διάλογο από συναισθηματικές εκρήξεις, αποδομεί τις παρανοήσεις που τροφοδοτούν την ένταση και αναδεικνύει τις ανάγκες και των δύο πλευρών, ακόμη και όταν εκείνοι δεν μπορούν να τις εκφράσουν καθαρά.
Σε έναν πολωμένο κόσμο, ο διαμεσολαβητής είναι η απόδειξη ότι υπάρχει και ένας τρίτος δρόμος: Όχι ανάμεσα στις πλευρές, αλλά πάνω από αυτές -ο δρόμος της σύνδεσης.
Τεχνικές ουδετερότητας σε έναν πολωμένο κόσμο
1. Καθρέφτισμα χωρίς ερμηνεία (Mirroring)
Ο ουδέτερος επαναλαμβάνει καθαρά τις λέξεις του ομιλητή: «Ακούω ότι…». Δημιουργεί αίσθηση κατανόησης και μειώνει την άμυνα.
2. Ουδέτερη γλώσσα αντί για κατηγορίες
Αντί για «μου επιτεθήκατε» ή «με προσβάλατε», χρησιμοποιεί περιγραφές: «Ο τόνος ανέβηκε», «Η συζήτηση έγινε δύσκολη». Αυτό αποτρέπει την κλιμάκωση.
3. Παύση και επιβράδυνση
Οι μικρές παύσεις ηρεμούν τον διάλογο και δίνουν χρόνο στη σκέψη. Η επιβράδυνση μειώνει το συναισθηματικό φορτίο.
4. Διπλή επαλήθευση (Double-checking)
Ο ουδέτερος ζητά επιβεβαίωση: «Να βεβαιωθώ ότι καταλαβαίνω σωστά…». Προλαμβάνει παρεξηγήσεις και χτίζει αξιοπιστία.
5. Εστίαση σε ανάγκες, όχι σε θέσεις
Οι θέσεις συγκρούονται, οι ανάγκες συναντιούνται. Ο ουδέτερος βοηθά να αναδειχθούν οι ανάγκες πίσω από τις θέσεις.
6. Επανεστίαση στο μέλλον (Future shifting)
Από το «ποιος φταίει» στο «τι κάνουμε από εδώ και πέρα». Ενισχύει τη συνεργασία και ανοίγει προοπτικές.
7. Κοινό πλαίσιο (Common framing)
Ο ουδέτερος βρίσκει μικρά σημεία συμφωνίας: «Και οι δύο θέλετε να μην συνεχιστεί η ένταση.» Δημιουργεί αίσθηση συμμαχίας.
Συμπέρασμα
Η ουδετερότητα δεν είναι παθητικότητα. Είναι κοινωνική ευθύνη. Όταν η κοινωνία πολώνεται, οι ουδέτεροι είναι η κόλλα που εμποδίζει το σύνολο να διαλυθεί. Κρατούν ανοιχτούς τους δίαυλους επικοινωνίας, υπενθυμίζουν ότι ο διάλογος δεν χρειάζεται νικητές και ηττημένους και προστατεύουν την ανθρώπινη πλευρά της σύγκρουσης.
Σε τελική ανάλυση, η ουδετερότητα είναι προϋπόθεση για κοινωνική συνοχή. Είναι η σιωπηλή δύναμη που υπενθυμίζει ότι, ακόμη και σε έναν κόσμο γεμάτο εντάσεις, υπάρχει πάντα χώρος για κατανόηση, για γέφυρες και για επιστροφή ο ένας προς τον άλλον.