Οι γιορτές αποτελούν διαχρονικά τη γιορτή της οικογένειας, της συνάντησης και της κοινής μνήμης και παραμένουν από τους πιο ισχυρούς θεσμούς της ελληνικής κοινωνίας. Το οικογενειακό τραπέζι, φορτισμένο με συμβολισμούς, παραδόσεις και συναισθήματα, συνεχίζει να αποτελεί το επίκεντρο των ημερών, λειτουργώντας ως σημείο αναφοράς για μικρούς και μεγάλους.
Τα τελευταία χρόνια, το οικογενειακό τραπέζι έχει αποκτήσει διαφορετικό βάρος. Οι περιορισμοί της πανδημίας επηρέασαν τη σχέση των ανθρώπων με τις συναθροίσεις και τη φυσική παρουσία, ενώ πολλοί αναζητούν πλέον το γιορτινό κλίμα ακόμα και μέσω του πρόωρου στολισμού. Για πολλούς, τα μεγάλα οικογενειακά τραπέζια αποτελούν μία ευκαιρία για ανθρώπινη επαφή, ενώ για άλλους γίνονται συνώνυμα της υποχρέωσης.
Το τραπέζι ως ψυχικό καταφύγιο
Το οικογενειακό τραπέζι των γιορτών λειτουργεί ως ένα σταθερό σημείο αναφοράς μέσα σε μία απαιτητική καθημερινότητα. Όπως εξηγεί στη «ΜτΚ» η ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια MSc, Μαρία Παπαδάκη, το οικογενειακό τραπέζι συμβολίζει την ανάγκη για σύνδεση, ασφάλεια και συνέχεια, ενώ οι γιορτές λειτουργούν ως χρονικά ορόσημα που επανασυνδέουν τους ανθρώπους με τις ρίζες τους και την αίσθηση του «ανήκειν».
Ως «ένα από τα τελευταία κάστρα» της ελληνικής οικογένειας, χαρακτηρίζει το χριστουγεννιάτικο τραπέζι ο σχολικός ψυχολόγος, Αντώνης Σαλονικίδης, σε μία εποχή όπου ακόμα και η πυρηνική οικογένεια συχνά διασκορπίζεται. Την εικόνα συμπληρώνει ο ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής Γιάννης Καραγεωγρίου, επισημαίνοντας πως ακόμα και μία ημέρα σε οικείο περιβάλλον μπορεί να προσφέρει πρόσκαιρη ανακούφιση και συναισθηματική θωράκιση, όταν η καθημερινότητα γίνεται ιδιαίτερα απαιτητική.
Το τραπέζι ως «καταναγκαστικό έργο»
Την ίδια στιγμή, οι γιορτινές συναθροίσεις αναδεικνύουν και τις κοινωνικές ρωγμές. Στο ίδιο τραπέζι συνυπάρχουν διαφορετικές γενιές, εμπειρίες και αντιλήψεις, με ολοένα και περισσότερους τα τελευταία χρόνια να εκφράζουν ανοιχτά ότι δεν περνούν καλά στα οικογενειακά τραπέζια.
Όπως επισημαίνει η σύμβουλος ψυχικής υγείας και ψυχοθεραπεύτρια, Τζούλια Τσουλκανίδου, πολλοί αισθάνονται κατά έναν τρόπο υποχρεωμένοι να περάσουν τις ημέρες αυτές με ανθρώπους με τους οποίους δεν συνδέονται ουσιαστικά. Τα προγραμματισμένα οικογενειακά τραπέζια, όπως λέει, συχνά προκαλούν άγχος και πίεση, ανασύροντας παλιά τραύματα, ανείπωτα ζητήματα και συζητήσεις που εύκολα οδηγούν σε εντάσεις, ενώ το αλκοόλ δυσχεραίνει περαιτέρω τη διαχείριση των συναισθημάτων.
Στο ίδιο πλαίσιο, η κ. Παπαδάκη σημειώνει πως ένα μέρος του πληθυσμού βιώνει το οικογενειακό τραπέζι ως «καταναγκαστικό έργο», κυρίως λόγω της αναπαραγωγής στερεοτύπων γύρω από τον ρόλο της γυναίκας και του άντρα, τη συντροφικότητα, τη γονεϊκότητα και την «κανονική» πορεία ζωής. Ερωτήματα όπως «πότε θα παντρευτείς» ή «πότε θα κάνεις παιδί» αγγίζουν βαθιά υπαρξιακά ζητήματα και αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα όταν προέρχονται από πρόσωπα με συναισθηματική επιρροή.
Οι μικροί παρατηρητές του γιορτινού τραπεζιού
Ιδιαίτερη σημασία αποκτά και η παρουσία των παιδιών στα γιορτινά τραπέζια, καθώς η περίοδος των εορτών αποτελεί γι’ αυτά πεδίο δημιουργίας αναμνήσεων που συχνά τα συνοδεύουν στην ενήλικη ζωή. Όπως επισημαίνει ο κ. Σαλονικίδης, τα παιδιά -ακόμα και οι έφηβοι ή οι νέοι ενήλικες- παρατηρούν και μιμούνται τον τρόπο με τον οποίο οι μεγαλύτεροι διαχειρίζονται άβολες ή φορτισμένες καταστάσεις.
Η στάση των ενηλίκων, όπως τονίζει, παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ενσυναίσθησης, του σεβασμού και της ουσιαστικής επικοινωνίας. Αν το παιδί αντιληφθεί κριτική, πίεση ή «ανάκριση» προς τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, είναι πιθανό στο μέλλον να αποφεύγει τέτοιες συναθροίσεις, αναζητώντας συναισθηματική απόσταση.
Παράλληλα, σύμφωνα με την κ. Τσουλκανίδου, τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά νιώθουν εκτεθειμένοι στις οικογενειακές συγκεντρώσεις, γεγονός που δεν σχετίζεται με έλλειψη αγάπης προς τους συγγενείς τους. Σχόλια, αστεία ή συγκρίσεις μπορεί να τα κάνουν να αισθανθούν ανεπαρκή ή ευάλωτα.
Διαχείριση εντάσεων γύρω από το οικογενειακό τραπέζι
Οι ειδικοί ψυχικής υγείας επισημαίνουν ότι η αντιμετώπιση αυτών των εντάσεων ξεκινά από τον τρόπο που ο καθένας τοποθετεί τον εαυτό του στο τραπέζι. Η κ. Παπαδάκη εξηγεί πως μπορούμε να προσαρμόσουμε τις ώρες παραμονής και να θέτουμε προσωπικά όρια τονίζοντας πώς «δεν πρέπει να περιμένουμε η οικογένειά μας να αλλάξει». Ο κ. Παπαστρατάκης σημειώνει ότι δεν είναι πάντα δυνατό να αποφύγουμε τις δύσκολες στιγμές, ειδικά όταν «φορούμε» ένα ρόλο, αλλά είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τι σημαίνουν προσωπικά για εμάς οι συνθήκες του οικογενειακού τραπεζιού.
Ο κ. Σαλονικίδης υπογραμμίζει ότι οι προηγούμενες γενιές συχνά φέρνουν στο τραπέζι προσδοκίες για τη ζωή των νεότερων και η νέα γενιά μπορεί να αντιδρά με λιγότερο θυμό, δείχνοντας παράλληλα το παράδειγμα υγιούς επικοινωνίας. «Το πιο επιτυχημένο τραπέζι αφήνει χώρο για όλους, χωρίς συγκρίσεις ή πίεση, και δημιουργεί αίσθηση ασφάλειας και συμμετοχής για κάθε παρευρισκόμενο», καταλήγει η κ. Τσουλκανίδου.
Νέοι και νέες μιλούν για τα οικογενειακά τραπέζια
Τα τραπέζια των γιορτών παραμένουν για τη νέα γενιά ένας χώρος γεμάτος συναισθήματα, αντιφάσεις και μικρές προσωπικές στρατηγικές επιβίωσης. Για την 26χρονη Ολυμπία η λέξη-κλειδί είναι «υπεκφυγή». Όπως λέει, δεν χρειάζεται να μπεις σε βαθιές συζητήσεις ή να εκφράσεις άποψη, καθώς «είναι σίγουρο ότι θα μαλώσεις». Η 28χρονη Φαίη συμπληρώνει πως «είναι πολύ δύσκολο να κάνεις ότι περνάς καλά μόνο και μόνο για να μη στεναχωρήσεις αυτούς που αγαπάς».
Για κάποιους, οι φετινές γιορτές είναι διαφορετικές. «Μετά από πολλά χρόνια θα είναι μία καινούρια εμπειρία, γιατί οι γονείς μου είναι σε διάσταση», λέει η 24χρονη Αναστασία, εξηγώντας πως θα μοιράσει τις γιορτές ανάμεσα στους δύο γονείς. Η 31χρονη Κατερίνα δηλώνει ευγνώμων, παρότι το τραπέζι είναι μικρότερο μετά την απώλεια του πατέρα της, ενώ η 27χρονη Έλενα, που τον έχασε στην περίοδο της πανδημίας, τονίζει πως οι απουσίες είναι πλέον πολύ αισθητές και αυτό που περιμένει είναι «να μεγαλώσει ξανά η οικογένεια».
Η 26χρονη Ιωάννα απολαμβάνει το γιορτινό κλίμα και τη συνάντηση με συγγενείς, ενώ ο 30χρονος Αντώνης ανυπομονεί, καθώς είναι η πρώτη χρονιά με νέο μέλος στην οικογένεια και θα ταξιδέψει από τη Θεσσαλονίκη στη Νάουσα. Η 25χρονη Βιβή μιλά για τις όμορφες αναμνήσεις με τα συνομήλικα ξαδέλφια και θυμάται τον παππού που έφυγε φέτος και χάριζε πάντα λαχεία. Ξεχωριστά έθιμα περιγράφει η 21χρονη Στέλλα, με τα εγγόνια να τρέχουν στο σπίτι των παππούδων για το πρώτο δώρο του χρόνου, ενώ ο 26χρονος Μάρκος λέει πως οι κρυφές χειρονομίες και τα μικρά δώρα συγγενών έχουν ανεκτίμητη αξία.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 21.12.2025
