Πρύτανης ΑΠΘ: Όλες οι δημογραφικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι Έλληνες φοιτητές μειώνονται - Δεν θα ξεπερνούν τις 50 χιλιάδες ήδη από του χρόνου

- Newsroom

Για τις συνέπειες του δημογραφικού, την ψηφιακή μετάβαση των δημόσιων Πανεπιστημίων, την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας των ΑΕΙ και τον ρόλο που μπορούν να έχουν τα δημόσια πανεπιστήμια στη διαμόρφωση της επόμενης μέρας μίλησε μεταξύ άλλων, ο Πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, Καθηγητής Κυριάκος Αναστασιάδης, στην κεντρική ομιλία του στην επίσημη Τελετή για την 61η Επέτειο από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Πατρών.

Στην ομιλία του, με τίτλο «Η κρυμμένη δύναμη του Δημόσιου Πανεπιστημίου», ο Πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης υπογράμμισε ότι η κρυμμένη δύναμη δεν βρίσκεται μόνο στη διδασκαλία και στην έρευνα, αλλά κυρίως στην ικανότητά του να αλλάζει ζωές, προσφέροντας πραγματικές ευκαιρίες σε όλους, ανεξάρτητα από την κοινωνική ή οικονομική τους αφετηρία. Επισήμανε ότι μέσα από την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, το Πανεπιστήμιο κινητοποιεί ανεκμετάλλευτο ανθρώπινο δυναμικό, ενισχύει την κοινωνική κινητικότητα και δημιουργεί πιο δίκαιες συνθήκες προόδου.

Ο κ. Αναστασιάδης, μεταξύ άλλων, ανέφερε:

Για την ταυτότητα του Δημόσιου Πανεπιστημίου

«Είμαστε παράγοντες της ισχύος της. Στην εποχή μας, μάλιστα, αυτή η ισχύς εκτείνεται πολύ πέραν της στοιχειώδους κάλυψης των αναγκών σε εγχώριους μηχανικούς, γιατρούς, γεωπόνους, παιδαγωγούς, οικονομολόγους ή σε νομικούς - περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, σήμερα, η ισχύς μιας κοινωνίας δε μετριέται στον εθνικό χώρο αλλά στον παγκόσμιο ανταγωνιστικό στίβο. Μόνο το δημόσιο Πανεπιστήμιο μπορεί να παίξει αυτόν τον ρόλο και δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι προηγμένες χώρες, όλες οι κοινωνίες με υψηλό δείκτη ευτυχίας των πολιτών τους, όλες, ανεξαίρετα, έχουν ισχυρά δημόσια Πανεπιστήμια. Είμαστε κρίσιμοι παράγοντες ισχύος της κοινωνίας μας. Αυτή είναι η ταυτότητα μας και αυτή η ταυτότητα έχει συνέπειες σημαντικές.

Για τις συνέπειες που απορρέουν από την ταυτότητα του Δημόσιου Πανεπιστημίου

Αδύναμο και χωρίς τόλμη το δημόσιο Πανεπιστήμιο; Φοβική και χωρίς όραμα η κοινωνία μας. Δραστήριο και παραγωγικό το Δημόσιο Πανεπιστήμιο; Ενισχυμένη με άξιους ανθρώπους και η κοινωνία που το περιβάλλει. Στην αιχμή των εξελίξεων της επιστήμης και της τεχνολογίας εμείς; Ανταγωνιστική διεθνώς και η ίδια μας η χώρα.

Για το πώς θα προστατευτούν οι Σχολές και τα Τμήματα από την απίσχναση

Όλες οι δημογραφικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι Έλληνες φοιτητές βαίνουν μειούμενοι —οι εισακτέοι δεν θα ξεπερνούν τις 50 χιλιάδες για όλα τα Ελληνικά Πανεπιστήμια ήδη από του χρόνου. Δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη: το 2010 είχαμε 119.000 γεννήσεις που έπεσαν στις 84.000 το 2020. Το 2010 είχαμε ενάμιση εκατομμύριο μαθητές το χρόνο. Το 2035 το σύνολο των μαθητών στα σχολεία μας θα φτάνει ίσα-ίσα το ένα εκατομμύριο. 500.000 χιλιάδες λιγότεροι.

Κατά τη γνώμη μου —και τώρα πλέον, σύμφωνα με το στρατηγικό σχέδιο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου—, η απάντηση θα πρέπει να είναι δυναμική —να επικοινωνήσουμε όσα κρατάμε κρυμμένα, εντός των τοίχων, ακόμα και από τους συναδέλφους μας σε άλλο Τμήμα ή Σχολή του ίδιου μας του Πανεπιστημίου. Να επικοινωνήσουμε τα κορυφαία μας επιτεύγματα, τα σπουδαία προγράμματα σπουδών μας, το ιστορικό μας βάθος, τους διακεκριμένους Καθηγητές, ερευνητές και αποφοίτους μας, να εκθέσουμε, δηλαδή, στην παγκόσμια σκηνή τα πραγματικά άξια Πανεπιστήμια μας στον κόσμο και να προσελκύσουμε φοιτητές σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα, να τους καλέσουμε να σπουδάσουν κοντά μας και να διακριθούν στα γνωστικά πεδία και τις σταδιοδρομίες που επιθυμούν.

Για την Ψηφιακή Μετάβαση

Η ψηφιακή εποχή δεν απειλεί το Πανεπιστήμιο, το μεταμορφώνει. Ψηφιακή μετάβαση, λοιπόν. Άλλη μια κρυμμένη δύναμη των Πανεπιστημίων μας. Θα το καταλάβετε με ένα μικρό ανέκδοτο αυτών των τελευταίων εβδομάδων στο Αριστοτέλειο. Ποια Σχολή νομίζετε ότι ενέταξε σε εντυπωσιακά μεγάλο βαθμό την αμφίδρομη εκπαίδευση με generative agents; Αν πάει ο νους σας στο Πολυτεχνείο, κάνετε λάθος. Είναι η Νομική. Και αν η Νομική μπορεί να συμπληρώνει, όχι τη γραμματεία της αλλά την ίδια τη διδασκαλία της, με ψηφιακή, έξυπνη, πραγματικά προαγωγική για τις γνώσεις και το μυαλό των φοιτητών της τεχνητή νοημοσύνη, τι θα μπορούσε να πετύχει η Ιατρική σας.

Για την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας και τη συντήρηση των υποδομών

Θα χρειαστεί επίσης να αξιοποιήσουμε την μεγάλη υλική και άυλη περιουσία των Πανεπιστημίων μας για να συντηρούμε και να εκσυγχρονίζουμε τις υποδομές που μας εμπιστεύτηκε η ελληνική Πολιτεία. Όπως είπα πρόσφατα στον Πρωθυπουργό της χώρας, αυτό που ζητάμε από την Κυβέρνηση δεν είναι να δώσει, αλλά να αφαιρέσει. Να αφαιρέσει τα εμπόδια που θα βρεθούν στο δρόμο που ανοίγεται μπροστά μας. Το δημόσιο Πανεπιστήμιο σήμερα βρίσκεται συχνά εγκλωβισμένο ανάμεσα στην έλλειψη πόρων, στη γραφειοκρατία και στην υπερρύθμιση. Η οικονομική του στήριξη πρέπει να είναι επαρκής, σταθερή και προβλέψιμη, ακόμη πιο σημαντική όμως είναι η αυτονομία του, η ευελιξία στη διαχείριση ερευνητικών κονδυλίων, στη διάδραση με την αγορά, στην ταχύτερη αξιοποίηση της καινοτομίας προς όφελος της κοινωνικής κινητικότητας, της τοπικής και εθνικής ανάπτυξης.

Για τη σχέση με τα μη κρατικά Πανεπιστήμια

Τα μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά ιδρύματα ενδέχεται να φέρουν επενδύσεις και νέες ιδέες, να ενισχύσουν τον ανταγωνισμό και τη διεθνή παρουσία της χώρας. Αλλά κανένα δε μπορεί να υποκαταστήσει τη δική μας δημόσια αποστολή: να δείχνουμε τον δρόμο της κοινωνικής ευημερίας, να καθιστούμε τη γνώση δημόσιο αγαθό χωρίς αποκλεισμούς, χωρίς ιδιοτέλεια. Ο κίνδυνος, λοιπόν, δεν είναι τα λεγόμενα ιδιωτικά Πανεπιστήμια. Ο κίνδυνος είναι να γίνουμε εμείς, τα δημόσια Πανεπιστήμια, ουραγοί των εξελίξεων. Η απάντηση μας επομένως δεν πρέπει να είναι αμυντική, αλλά, αντίθετα, ένα άλμα προς τα εμπρός. Η απάντηση μας πρέπει να είναι η αναδιαμόρφωση του δημόσιου Πανεπιστημίου σε σύγχρονο, δημιουργικό, διεθνώς αξιόπιστο, ελεύθερο, ποιοτικό, κοινωνικά χρήσιμο και εθνικά αναγκαίο. Η παγκόσμια εμπειρία δείχνει ότι τα ιδιωτικά ιδρύματα συμβάλουν ουσιαστικά στην κοινωνική συνοχή και στην ανάπτυξη μόνο όπου τα δημόσια Πανεπιστήμια είναι επαρκώς χρηματοδοτημένα, ισχυρά και σεβαστά ως κεντρικοί πυλώνες του εθνικού συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης.

Για την επιτυχή αναδιαμόρφωση των Πανεπιστημίων

Για την αναδιαμόρφωση των Πανεπιστημίων μας, όλα έχουν σημασία. Σήμερα, με την ιδιότητα του Πρύτανη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, θα ήθελα να εκθέσω όσα ιεραρχώ ως σημαντικότερα προαπαιτούμενα της επιτυχίας μας:

> Ενίσχυση της δημιουργικότητας των νέων επιστημόνων, καλλιέργεια της αριστείας και προαγωγή της καινοτομίας σε άμεση σύνδεση με την κοινωνία και την παραγωγή.

> Ψηφιακή μαθησιακή κουλτούρα και υποδομές —η ψηφιακή εκπαίδευση, η ηλεκτρονική εξεταστική, τα εικονικά εργαστήρια επιτρέπουν την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και των μεταγνωστικών δεξιοτήτων.

>Συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα και με τοπικούς και εθνικούς φορείς σε κρίσιμους τομείς, όπως η ανθεκτικότητα, ο πολιτισμός και η παραγωγικότητα της κοινωνίας μας.

> Δημοκρατία —το δημόσιο Πανεπιστήμιο πρέπει να παραμείνει χώρος ελεύθερης έκφρασης, σεβασμού της διαφορετικής άποψης και συμμετοχής στο διάλογο, στη σύνθεση θέσεων και στην αντιπροσωπευτικότητα.

> Ισότητα ευκαιριών —η φοιτητική μέριμνα, οι υποτροφίες, η κάθε μορφής στήριξη των ευάλωτων ομάδων δεν είναι μόνο ο δείκτης της ευαισθησίας μας, είναι κυρίως θεμέλιο της αξιοκρατίας και της αριστείας.

Για τους φοιτητές και την κρυφή δύναμη του Πανεπιστημίου

Χωρίς τους φοιτητές και τις φοιτήτριες μας είμαστε απλώς κτίρια και κανονισμοί. Όσο το δημόσιο Πανεπιστήμιο καταφέρνει να εμπνέει και να εφοδιάζει με χρήσιμα εργαλεία αυτές τις γενιές, τόσο πιο ζωντανό θα είναι το παρόν του, τόσο πιο ασφαλές θα γίνεται το μέλλον του. Σε αυτό το γοργά εναλλασσόμενο παρόν και μέλλον, το δημόσιο Πανεπιστήμιο παραμένει το προνομιακό πεδίο όπου η γνώση συναντά τη δημοκρατία, όπου η επιστήμη συναντά την ισότητα, όπου η ελπίδα συναντά την ευκαιρία. Κάθε φορά που το παιδί μια ασθενέστερης οικονομικά ή λιγότερο μορφωμένης οικογένειας, περνά το κατώφλι μας, σπουδάζει κοντά μας και αποφοιτά υπερήφανο για την εξέλιξη του, η ελληνική κοινωνία κάνει ένα βήμα πιο μπροστά. Αυτό το βήμα πιο μπροστά είναι ο ρόλος του δημόσιου Πανεπιστημίου. Αυτή είναι η κρυφή, η μεγάλη δύναμη του δημόσιου Πανεπιστημίου. Και αυτό είναι το εθνικό μας καθήκον».

Η εκδήλωση διοργανώθηκε από την Πρυτανική Αρχή του Πανεπιστημίου Πατρών, στο Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Πατρών το Σάββατο 6 Δεκεμβρίου 2025.

Ολόκληρη η ομιλία του Πρύτανη του ΑΠΘ, Καθηγητή, Κυριάκου Αναστασιάδη: 

Αισθάνομαι βαθιά συγκινημένος και υπερήφανος που στέκομαι σήμερα μπροστά σας επιφορτισμένος με το καθήκον να τιμήσω το σπουδαίο σας Πανεπιστήμιο και να φανώ χρήσιμος στο παρόν και το μέλλον του. Θα προσπαθήσω στην ομιλία μου να αρθώ στο ύψος της πρόσκλησης σας, ελπίζοντας κάποιες από τις ιδέες που θα ακούσετε να απηχούν και δικές σας σκέψεις, ώστε μαζί να τις μετασχηματίσουμε σε πράξεις. Τότε ίσως φανεί πόσο διορατική ήταν η πρωτοβουλία του Πρύτανή σας, τον οποίον ευχαριστώ θερμά, να καλέσει στη γενέθλια γιορτή σας, έναν άλλο Πρύτανη, ενός μεγαλύτερου και αρχαιότερου Πανεπιστημίου, τότε θα φανεί αν σήμερα, εκτός από την ιστορική μνήμη, τιμήσαμε και το καθήκον μας ως επιστήμονες και εκπαιδευτικοί —να διευρύνουμε, δηλαδή, διαρκώς τους ορίζοντες της γνώσης προς όφελος όλο και περισσότερων ανθρώπων.

Ας βάλουμε καταρχήν σε τάξη την ταυτότητα μας, ποιοι είμαστε και τι υπηρετούμε όλοι στο Δημόσιο Πανεπιστήμιο. Ως λειτουργοί της ανώτατης εκπαίδευσης, είμαστε ερευνητές, δάσκαλοι και εμπνευστές. Με την επιστημονική μας ανησυχία, με τις εξειδικευμένες μας γνώσεις και με το προσωπικό μας παράδειγμα, μορφώνουμε τους νέους ανθρώπους που θα κληθούν να απαντήσουν στις ανάγκες της κοινωνίας μας και να διαμορφώσουν καθοριστικά την εποχή μας, με τον πολιτισμό, την οικονομική δράση και την επιρροή τους.

Ως λειτουργοί όμως του Δημόσιου Πανεπιστημίου κάνουμε και κάτι ακόμα, κάτι ακόμα πιο σπουδαίο, που μένει κρυμμένο και σπάνια το επικαλούμαστε,—στο Δημόσιο Πανεπιστήμιο, κυρίες και κύριοι, διαμορφώνουμε τα πρότυπα αυτής της κοινωνίας, δείχνουμε το δρόμο της ευημερίας της. Είμαστε παράγοντες της ισχύος της. Στην εποχή μας, μάλιστα, αυτή η ισχύς εκτείνεται πολύ πέραν της στοιχειώδους κάλυψης των αναγκών σε εγχώριους μηχανικούς, γιατρούς, γεωπόνους, παιδαγωγούς, οικονομολόγους ή σε νομικούς —περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, σήμερα, η ισχύς μιας κοινωνίας δε μετριέται στον εθνικό χώρο αλλά στον παγκόσμιο ανταγωνιστικό στίβο. Μόνο το δημόσιο Πανεπιστήμιο μπορεί να παίξει αυτό το ρόλο και δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι προηγμένες χώρες, όλες οι κοινωνίες με υψηλό δείκτη ευτυχίας των πολιτών τους, όλες, ανεξαίρετα, έχουν ισχυρά δημόσια Πανεπιστήμια.

Είμαστε κρίσιμοι παράγοντες ισχύος της κοινωνίας μας. Αυτή είναι η ταυτότητα μας και αυτή η ταυτότητα έχει συνέπειες σημαντικές. Αδύναμο και χωρίς τόλμη το δημόσιο Πανεπιστήμιο; Φοβική και χωρίς όραμα η κοινωνία μας. Δραστήριο και παραγωγικό το Δημόσιο Πανεπιστήμιο; Ενισχυμένη με άξιους ανθρώπους και η κοινωνία που το περιβάλλει. Στην αιχμή των εξελίξεων της επιστήμης και της τεχνολογίας εμείς; Ανταγωνιστική διεθνώς και η ίδια μας η χώρα.

Είμαι βέβαιος ότι όλες και όλοι αντιλαμβανόμαστε αυτή τη σχέση αλληλεπίδρασης Δημόσιου Πανεπιστημίου και Κοινωνίας, όπως και τις ευθύνες που απορρέουν από το ρόλο μας. Για να ανταποκριθούμε, οφείλουμε να ανατέμνουμε με επιστημονική ακρίβεια τις προκλήσεις της εποχής και να προτείνουμε με επιστημονική ευρηματικότητα και ακαδημαϊκή ηθική τις προσφορότερες λύσεις. Επιτρέψτε μου ένα παράδειγμα. Όλες οι δημογραφικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι Έλληνες φοιτητές βαίνουν μειούμενοι —οι εισακτέοι δεν θα ξεπερνούν τις 50 χιλιάδες για όλα τα Ελληνικά Πανεπιστήμια ήδη από του χρόνου. Δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη: το 2010 είχαμε 119.000 γεννήσεις που έπεσαν στις 84.000 το 2020. Το 2010 είχαμε ενάμιση εκατομμύριο μαθητές το χρόνο. Το 2035 το σύνολο των μαθητών στα σχολεία μας θα φτάνει ίσα-ίσα το ένα εκατομμύριο. 500.000 χιλιάδες λιγότεροι.

Ποια πρέπει να είναι η δική μας απάντηση; Πώς θα προστατεύσουμε τις Σχολές και τα Τμήματα μας από την απίσχναση;

Κατά τη γνώμη μου —και τώρα πλέον, σύμφωνα με το στρατηγικό σχέδιο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου—, η απάντηση θα πρέπει να είναι δυναμική —να επικοινωνήσουμε όσα κρατάμε κρυμμένα, εντός των τοίχων, ακόμα και από τους συναδέλφους μας σε άλλο Τμήμα ή Σχολή του ίδιου μας του Πανεπιστημίου. Να επικοινωνήσουμε τα κορυφαία μας επιτεύγματα, τα σπουδαία προγράμματα σπουδών μας, το ιστορικό μας βάθος, τους διακεκριμένους Καθηγητές, ερευνητές και αποφοίτους μας, να εκθέσουμε, δηλαδή, στην παγκόσμια σκηνή τα πραγματικά άξια Πανεπιστήμια μας στον κόσμο και να προσελκύσουμε φοιτητές σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα, να τους καλέσουμε να σπουδάσουν κοντά μας και να διακριθούν στα γνωστικά πεδία και τις σταδιοδρομίες που επιθυμούν.

Με αυτό τον τρόπο θα γίνουμε εμείς τα διεθνή Πανεπιστήμια στα οποία κάποτε κατέφευγαν αθρόα οι νέοι μας σε αναζήτηση Πανεπιστημιακών σπουδών κάθε επιπέδου και γνωστικού αντικειμένου. Διάβασα την ιδρυτική πράξη του Πανεπιστημίου Σας και διέκρινα πόσα κοινά έχει με το Αριστοτέλειο —τρίτη στη σειρά των σκοπών ίδρυσης είναι “η αναχαίτιση του φαινομένου της εξόδου των Ελλήνων φοιτητών στο εξωτερικό” και τέταρτη “η διευκόλυνση της επανόδου στη χώρα Ελλήνων επιστημόνων και καθηγητών που σταδιοδρομούν σε Πανεπιστήμια της αλλοδαπής”. Αυτούς τους σκοπούς, αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι, τους επιτύχαμε. Τώρα είναι καιρός να βγούμε μπροστά. Στην εποχή μας δεν αντιμετωπίζουμε τις εκροές Ελλήνων φοιτητών, έχουμε αντίθετα έναν εκθετικά αυξανόμενο πληθυσμό διεθνών φοιτητών που αναζητούν ό,τι και οι Έλληνες δυο, τρεις και τέσσερις γενιές πριν. Καλά Πανεπιστήμια. Και σήμερα, αυτά τα καλά Πανεπιστήμια είναι τα δικά μας.

Ας αναλογιστούμε τη θέση μας στον κόσμο. Όταν ιδρύθηκε το Αριστοτέλειο τα Πανεπιστήμια ήταν περίπου δύο χιλιάδες συνολικά. Δύο χιλιάδες Πανεπιστήμια συνολικά, από αρχής κόσμου. Δεν ήταν πολύ περισσότερα όταν ιδρύθηκε και το Πανεπιστήμιο Πατρών. Σήμερα, παγκόσμια, έχουμε περίπου πενήντα χιλιάδες Πανεπιστήμια. Και συνεχίζουν να ιδρύονται γιατί ο πληθυσμός του πλανήτη αυξάνεται, γιατί τρέφεται καλύτερα και μένει υγιής πολύ περισσότερο από ποτέ, γιατί ο κόσμος καταλαβαίνει ότι η γνώση είναι το νέο διαβατήριο της ζωής. Αυτό είναι το νέο μας περιβάλλον. Και σε αυτό το περιβάλλον βρισκόμαστε ήδη ψηλά, συγκαταλεγόμαστε στο κορυφαίο ένα με δύο τοις εκατό, σε αυτό το περιβάλλον μπορούμε να διαπρέψουμε.

Πράγματι μπορούμε και έχουμε μάλιστα χειροπιαστά αποτελέσματα που τεκμηριώνουν αυτή τη δυνατότητα.

Θα το πετύχουμε με την ψηφιακή μετάβαση, που σημαίνει τεχνολογική αναβάθμιση όλων των υποδομών και των υπηρεσιών του Πανεπιστημίου, που σημαίνει τεχνητή νοημοσύνη και εφαρμογές κινητού για όλους, που σημαίνει augmented reality ή generative pre-trained transformers στη λειτουργία μας, που σημαίνει επανεκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού μας. Που σημαίνει, πολύ απλά, να φέρουμε το Πανεπιστήμιο στον αιώνα που βρίσκονται ήδη οι φοιτήτριες και οι φοιτητές του.

Η ψηφιακή εποχή δεν απειλεί το Πανεπιστήμιο, το μεταμορφώνει. Η τεχνητή νοημοσύνη, η εξ αποστάσεως μάθηση, τα ψηφιακά εργαστήρια, οι νέες πλατφόρμες συνεργασίας μπορούν να πολλαπλασιάσουν τη δύναμη μας. Το ζητούμενο είναι να τις χρησιμοποιήσουμε με παιδαγωγική ευθύνη, χωρίς να χάσουμε τον πυρήνα της ακαδημαϊκής σχέσης: τη ζωντανή επαφή δασκάλου και φοιτητή, τη δημιουργική αμφισβήτηση, τη συμμετοχή στην παραγωγή νέας γνώσης.

Ψηφιακή μετάβαση, λοιπόν. Άλλη μια κρυμμένη δύναμη των Πανεπιστημίων μας. Θα το καταλάβετε με ένα μικρό ανέκδοτο αυτών των τελευταίων εβδομάδων στο Αριστοτέλειο. Ποια Σχολή νομίζετε ότι ενέταξε σε εντυπωσιακά μεγάλο βαθμό την αμφίδρομη εκπαίδευση με generative agents; Αν πάει ο νους σας στο Πολυτεχνείο, κάνετε λάθος. Είναι η Νομική. Και αν η Νομική μπορεί να συμπληρώνει, όχι μόνο τη γραμματεία της αλλά την ίδια τη διδασκαλία της, με ψηφιακή, έξυπνη, πραγματικά προαγωγική για τις γνώσεις και το μυαλό των φοιτητών της τεχνητή νοημοσύνη, τι θα μπορούσε να πετύχει η Ιατρική σας.

Θα χρειαστεί επίσης να αξιοποιήσουμε την μεγάλη υλική και άυλη περιουσία των Πανεπιστημίων μας για να συντηρούμε και να εκσυγχρονίζουμε τις υποδομές που μας εμπιστεύτηκε η ελληνική Πολιτεία. Όπως είπα πρόσφατα στον Πρωθυπουργό της χώρας, αυτό που ζητάμε από την Κυβέρνηση δεν είναι να δώσει, αλλά να αφαιρέσει. Να αφαιρέσει τα εμπόδια που θα βρεθούν στο δρόμο που ανοίγεται μπροστά μας. Το δημόσιο Πανεπιστήμιο σήμερα βρίσκεται συχνά εγκλωβισμένο ανάμεσα στην έλλειψη πόρων, στη γραφειοκρατία και στην υπερρύθμιση. Η οικονομική του στήριξη πρέπει να είναι επαρκής, σταθερή και προβλέψιμη, ακόμη πιο σημαντική όμως είναι η αυτονομία του, η ευελιξία στη διαχείριση ερευνητικών κονδυλίων, στη διάδραση με την αγορά, στην ταχύτερη αξιοποίηση της καινοτομίας προς όφελος της κοινωνικής κινητικότητας, της τοπικής και εθνικής ανάπτυξης.

Γιατί επιμένω στην ευελιξία στην χρηματοδότηση της έρευνας και στη διάδραση με την αγορά; Γιατί και εδώ κρύβεται μια τεράστια δύναμη των Πανεπιστημίων μας —οι πιο δυναμικές, οι πιο φιλόδοξες, οι πιο δημιουργικές ομάδες ανθρώπων της ελληνικής κοινωνίας, δηλαδή, έμπειροι καθηγητές διαφορετικών βαθμίδων, δυνατά επί διδακτορία μυαλά, ορεξάτοι μεταπτυχιακοί και πρόθυμοι φοιτητές. Αντί να τους ενισχύουμε, αντί να τους συμβουλεύουμε και να τους καθοδηγούμε, τους αφήνουμε να εγκατασπαρούν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και να δημιουργήσουν αλλού, αρκετοί από αυτούς, τις spin off εταιρίες που θα ωφελούσαν τους ίδιους αλλά, πολύ περισσότερο, τα Πανεπιστήμια μας.

Αναφέρθηκα στην αρχή της ομιλίας μου στην ταυτότητα μας. Είπα ότι εμείς, ως πανεπιστημιακοί, διαμορφώνουμε τα πρότυπα αυτής της κοινωνίας, ότι είμαστε παράγοντες της ισχύος της. Μετά από διαδοχικές κρίσεις –οικονομικές, υγειονομικές, περιβαλλοντικές και θεσμικές– η κοινωνία αναζητά λύσεις, καθοδήγηση, γνώση με ουσία. Και εδώ, το δημόσιο πανεπιστήμιο έχει ρόλο καθοριστικό: να δείχνει τον δρόμο με τεκμηριωμένο λόγο, με έρευνα, με ευθύνη.

Να επιβεβαιώνει με κάθε ευκαιρία την κοινωνική αναγκαιότητα της επιστήμης, να λύνει προβλήματα, να καθοδηγεί την πολιτική και οικονομική πράξη με γνώμονα το κοινό συμφέρον. Μόνο το δημόσιο Πανεπιστήμιο μπορεί να το κάνει. Κανένα άλλο. Τα μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά Ιδρύματα ενδέχεται να φέρουν επενδύσεις και νέες ιδέες, να ενισχύσουν τον ανταγωνισμό και τη διεθνή παρουσία της χώρας.

Αλλά κανένα δε μπορεί να υποκαταστήσει τη δική μας δημόσια αποστολή: να δείχνουμε το δρόμο της κοινωνικής ευημερίας, να καθιστούμε τη γνώση δημόσιο αγαθό χωρίς αποκλεισμούς, χωρίς ιδιοτέλεια. Ο κίνδυνος, λοιπόν, δεν είναι τα λεγόμενα ιδιωτικά Πανεπιστήμια. Ο κίνδυνος είναι να γίνουμε εμείς, τα δημόσια Πανεπιστήμια, ουραγοί των εξελίξεων. Η απάντηση μας επομένως δεν πρέπει να είναι αμυντική, αλλά, αντίθετα, ένα άλμα προς τα εμπρός.

Η απάντηση μας πρέπει να είναι η αναδιαμόρφωση του δημόσιου Πανεπιστημίου σε σύγχρονο, δημιουργικό, διεθνώς αξιόπιστο, ελεύθερο, ποιοτικό, κοινωνικά χρήσιμο και εθνικά αναγκαίο. Η παγκόσμια εμπειρία δείχνει ότι τα ιδιωτικά Ιδρύματα συμβάλουν ουσιαστικά στην κοινωνική συνοχή και στην ανάπτυξη μόνο όπου τα δημόσια Πανεπιστήμια είναι επαρκώς χρηματοδοτημένα, ισχυρά και σεβαστά ως κεντρικοί πυλώνες του εθνικού συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης.

Για την αναδιαμόρφωση των Πανεπιστημίων μας, όλα έχουν σημασία. Σήμερα, με την ιδιότητα του Πρύτανη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, θα ήθελα να εκθέσω όσα ιεραρχώ ως σημαντικότερα προαπαιτούμενα της επιτυχίας μας:

> Ενίσχυση της δημιουργικότητας των νέων επιστημόνων, καλλιέργεια της αριστείας και προαγωγή της καινοτομίας σε άμεση σύνδεση με την κοινωνία και την παραγωγή.

> Ψηφιακή μαθησιακή κουλτούρα και υποδομές —η ψηφιακή εκπαίδευση, η ηλεκτρονική εξεταστική, τα εικονικά εργαστήρια επιτρέπουν την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και των μεταγνωστικών δεξιοτήτων.

> Συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα και με τοπικούς και εθνικούς φορείς σε κρίσιμους τομείς, όπως η ανθεκτικότητα, ο πολιτισμός και η παραγωγικότητα της κοινωνίας μας.

> Δημοκρατία —το δημόσιο Πανεπιστήμιο πρέπει να παραμείνει χώρος ελεύθερης έκφρασης, σεβασμού της διαφορετικής άποψης και συμμετοχής στο διάλογο, στη σύνθεση θέσεων και στην αντιπροσωπευτικότητα.  

> Ισότητα ευκαιριών —η φοιτητική μέριμνα, οι υποτροφίες, η κάθε μορφής στήριξη των ευάλωτων ομάδων δεν είναι μόνο ο δείκτης της ευαισθησίας μας, είναι κυρίως θεμέλιο της αξιοκρατίας και της αριστείας.

Με άλλα λόγια, χρειαζόμαστε ένα Πανεπιστήμιο αυτόνομο αλλά και υπεύθυνο, εξωστρεφές, καινοτόμο, αλλά και κοινωνικά ευαίσθητο. Ένα Πανεπιστήμιο που συνεργάζεται με την κοινωνία, με τον ιδιωτικό τομέα, με την τοπική αυτοδιοίκηση, χωρίς να χάνει τον ακαδημαϊκό του χαρακτήρα. Που επενδύει στην τεχνολογία, αλλά δε χάνει τον άνθρωπο. Ένα Πανεπιστήμιο που μετρά την επιτυχία του όχι μόνο με δείκτες, αλλά με το αποτύπωμα που αφήνει στην κοινωνία.

Και, πρώτα από όλα, με το πνευματικό αποτύπωμα που αφήνει στις φοιτήτριες και στους φοιτητές του, δηλαδή, σε εκείνους που αποτελούν τον ίδιο το λόγο της ύπαρξης του. Χωρίς τους φοιτητές και τις φοιτήτριες μας είμαστε απλώς κτίρια και κανονισμοί. Μαζί τους γινόμαστε μια υπέροχη κοινότητα μάθησης, αμφισβήτησης και δημιουργίας.

Μπροστά μας σήμερα έχουμε μια γενιά που μεγάλωσε μέσα στο διαδίκτυο, που σκέφτεται οριζόντια, με νέους κώδικες, που λειτουργεί με ρυθμούς ταχύτατους, που ενδιαφέρεται με το δικό της τρόπο για την κοινωνία. Δεν μπορούμε να περιμένουμε να προσαρμοστεί στο χθες. Είμαστε εμείς που πρέπει να φέρουμε το Πανεπιστήμιο στην εποχή της Gen Z και της Alpha. Να μιλήσουμε τη γλώσσα τους, να αξιοποιήσουμε τα εργαλεία τους, αλλά και να τους προσφέρουμε κάτι που το αλγοριθμικό τους περιβάλλον τους στερεί κάθε μέρα: τον στοχασμό, την κριτική σκέψη, την ουσιαστική συνάντηση με τον άλλον. Όσο το δημόσιο Πανεπιστήμιο καταφέρνει να εμπνέει και να εφοδιάζει με χρήσιμα εργαλεία αυτές τις γενιές, τόσο πιο ζωντανό θα είναι το παρόν του, τόσο πιο ασφαλές θα γίνεται το μέλλον του.

Σε αυτό το γοργά εναλλασσόμενο παρόν και μέλλον, το δημόσιο Πανεπιστήμιο παραμένει το προνομιακό πεδίο όπου η γνώση συναντά τη δημοκρατία, όπου η επιστήμη συναντά την ισότητα, όπου η ελπίδα συναντά την ευκαιρία. Κάθε φορά που το παιδί μια ασθενέστερης οικονομικά ή λιγότερο μορφωμένης οικογένειας, περνά το κατώφλι μας, σπουδάζει κοντά μας και αποφοιτά υπερήφανο για την εξέλιξη του, η ελληνική κοινωνία κάνει ένα βήμα πιο μπροστά.

Αυτό το βήμα πιο μπροστά είναι ο ρόλος του δημόσιου Πανεπιστημίου. Αυτή είναι η κρυφή, η μεγάλη δύναμη του δημόσιου Πανεπιστημίου. Και αυτό είναι το εθνικό μας καθήκον.

Και μιας και ανέφερα μια-δυο φορές ήδη τη λέξη Εθνικό, σας παρακαλώ να ανεχθείτε μια προσωπική ιστορία, λίγο πριν αφήσω αυτό το βήμα. Δεν έχει κλείσει χρόνος από τότε που ένας φίλος και διαπρεπής επιστήμονας είδε το πρωτόλειο του τελευταίου μου βιβλίου πριν πάει στο τυπογραφείο και με συμβούλεψε να αποφύγω τον τίτλο περί Εθνικού και χρήσιμου. Του απάντησα δημόσια, το επαναλαμβάνω σήμερα. Ας πάψουμε επιτέλους να ντρεπόμαστε τις λέξεις. Γιατί αισθανόμαστε άνετα με τις λέξεις Εθνικά θέματα, Εθνική ντροπή ή Εθνική Ομάδα και όχι με τις λέξεις Εθνικό συμφέρον, Εθνικός στόχος ή Εθνικό μεγαλείο; Γιατί, αντί να αναζητάμε τι είναι Εθνικά χρήσιμο και τι Εθνικά άχρηστο και βλαπτικό, συγκρίνουμε τις φιλολαϊκές μας προθέσεις με μοναδικό κριτήριο αν είμαστε με το δημόσιο ή τους ιδιώτες; Σε ποιο κράτος, σε ποιο σημείο της παγκόσμιας ιστορίας, το Εθνικό δεν ήταν κοινή υπόθεση πολιτείας και πολιτών, δημόσιων δαπανών και ιδιωτικής προσπάθειας;

Με αυτή τη έννοια θεωρώ εθνική υπόθεση την Εκπαίδευση και μάλιστα την Ανώτατη. Η χώρα μας μπορεί να πρωταγωνιστήσει διεθνώς στην Εκπαίδευση, μπορεί πραγματικά να διαπρέψει, αν εμείς οι λειτουργοί, οι εκπρόσωποι και οι εκφραστές της, την αντιληφθούμε ως ανεξάρτητη πηγή ισχύος, οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας, παράλληλα μάλιστα με τους άλλους τομείς της εξαγωγικής Ελλάδας όπως οι τεχνολογίες που συνδέονται με την πληροφορική, οι ιατρικές υπηρεσίες και τα φάρμακα ή η αγροδιατροφή, που θα ωφεληθούν σημαντικά από μια δεξαμενή νέων επιστημόνων, Ελλήνων και ξένων, ακριβώς δίπλα τους.

Δεν υπάρχει, φίλες και φίλοι, άλλος χώρος στην Ελλάδα περισσότερο ικανός να παράξει επιτυχίες παρά ο χώρος της έρευνας, της αληθινής δημιουργίας, ο χώρος της εκπαίδευσης. Και το δημόσιο Πανεπιστήμιο είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης αυτού του χώρου. Ας το φροντίσουμε, λοιπόν, όπως του αξίζει.

Μπροστά μας ανοίγεται δρόμος δύσκολος, αλλά συναρπαστικός. Θα τον διαβούμε με πίστη στην αξία μας, με υπευθυνότητα απέναντι στα καθήκοντα μας, με τόλμη στα σχέδια μας και με ακάματη προσπάθεια να τα υλοποιήσουμε.

Θα εργαστούμε μαζί, συνάδελφος με συνάδελφο, Τμήμα με Τμήμα, Σχολή με Σχολή, Πανεπιστήμιο με Πανεπιστήμιο. Έτσι θα πετύχουμε, έτσι θα ξεκλειδώσουμε τις μεγάλες, τις κρυμμένες μας δυνάμεις, έτσι θα τιμήσουμε την ιστορία μας και ό,τι μας κληροδότησαν οι γίγαντες που πάνω στους ώμους τους προχωρούμε.

Με αυτό το πνεύμα, με αυτή την βαθιά πεποίθηση ότι τα καλύτερα είναι μπροστά μας,

προσθέτω κι εγώ το θαυμασμό μου προς το εκλεκτό Πανεπιστήμιο Πατρών, προς τους διακεκριμένους Καθηγητές και Καθηγήτριες του, προς τους αποφοίτους του σε όλη την Ελλάδα και τον κόσμο, προς το σύνολο του διδακτικού, του ερευνητικού και του διοικητικού του προσωπικού, και ενώνω τη φωνή μου με τη δική σας.