- Newsroom
Στα μέσα του 16ου αιώνα, σε μια ιδιαίτερη πολεμική έκφραση της ζωής των αρματολών, ο καπετάνιος και τα παλικάρια του ξεκινούσαν να μαζέψουν τους φόρους για τους Οθωμανούς, παίρνοντας και οι ίδιοι ένα ποσοστό για την ανταμοιβή τους. Έφευγαν από τα σπίτια τους για μήνες και στον αποχαιρετισμό, οι γυναίκες και οι κόρες τούς έδεναν ένα μαντήλι είτε γύρω από τη μέση, είτε χιαστί στο στήθος, για να τις θυμούνται στο ταξίδι τους.
Οι ομάδες των αρματολών μάχονταν μεταξύ τους για να κατακτήσουν τις περιοχές των άλλων καπεταναίων και οι Ρουσουλίες ήταν αρχικά η αναπαράσταση μιας τέτοιας αναμέτρησης.
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, ο πολεμικός χαρακτήρας των Ρουσουλιών μετουσιώθηκε σε ένα έθιμο που διαδραματιζόταν το δωδεκαήμερο μεταξύ Χριστουγέννων και Φώτων, με ξύλινα σπαθιά πλέον, αντί για πραγματικά όπλα, και είχε σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για μια συγκεκριμένη δράση που είχε ανακοινωθεί στο εκκλησίασμα.
Το έθιμο έχει καταγράψει στο βιβλίο «Η παράδοση της Γρίβας από τη γιαγιά μου Μπέλα Ολυμπία» ο Χρήστος Κόιος, ερευνητής και συγγραφέας της πολιτισμικής παράδοσης της Γρίβας, λαογράφος του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου (στον τομέα του σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού) και χοροδιδάσκαλος ελληνικών παραδοσιακών χορών.
Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο κ. Κόιος αναφέρει: «Όποτε η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου χρειαζόταν χρήματα για οποιεσδήποτε επισκευές, προσθήκες ή επεκτάσεις, οι κάτοικοι ανέτρεχαν στο έθιμο. Υπήρχε ένας καπετάνιος πρωτοχορευτής, ο οποίος συγκέντρωνε αντίστοιχα τους πολεμιστές χορευτές του στον προαύλειο χώρο του ιερού ναού. Στη συνέχεια τους ευλογούσε ο ιερέας και έτρεχαν τρεις στροφές γύρω από την εκκλησία. Οι πολεμιστές είχαν ξύλινα σπαθιά και ο καπετάνιος φώναζε μπροστά στην είσοδο της εκκλησίας ώστε να σχηματίσουν έναν κύκλο. Εκεί χάραζε τον σταυρό τρεις φορές στο έδαφος και πέρναγε από όλους τους πολεμιστές για να τους εμψυχώσει. Μετά, η εκκλησία έδινε σε έναν από τους πολεμιστές ένα κλειστό μεταλλικό κουτί και ο επίτροπος κρατούσε το κλειδί. Έτσι ξεκινούσαν οι επισκέψεις στα σπίτια, όπου οι άνδρες χόρευαν δρομικούς και κυκλωτικούς χορούς με φιγούρες, δέχονταν τα κεράσματα του κόσμου και ό,τι προαιρείτο ο καθένας για την ενίσχυση της δράσης που είχε γίνει νωρίτερα γνωστή πριν την έναρξη του εράνου».
Ο κ. Κόιος διευκρινίζει ότι ο χρόνος τέλεσης του εθίμου συμπίπτει με τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, οπότε «βάσει της λαογραφίας γίνονται τα περισσότερα δρώμενα αυτού του τύπου καθώς σχετίζονται με τη θετικότητα του πνεύματος της προσφοράς».
«Οι άνθρωποι είναι δεκτικοί στην περίοδο της γέννησης και της βάπτισης του Χριστού. Άλλωστε, στο ίδιο πνεύμα βρίσκεται και η γιορτή της μητέρας που καθιερώθηκε για πρώτη φορά από το Λύκειο Ελληνίδων, στις 2 Δεκεμβρίου, και αργότερα μεταφέρθηκε στις 2 Φεβρουαρίου, στη γιορτή της Υπαπαντής του Κυρίου», συμπληρώνει.
Στο έθιμο συμμετείχαν μόνο άνδρες, ενώ οι γυναίκες έμεναν στα σπίτια και κερνούσαν τους ανθρώπους που έρχονταν. Προετοίμαζαν, επίσης, τους άνδρες πριν από την τέλεση του εθίμου και τους φορούσαν ασημικά για την προστασία τους από τον άγιο της οικογένειας ενώ τους έδεναν τα μαντήλια για τις θυμούνται.
Σε ό,τι αφορά το ένδυμα, αυτό ήταν η φουστανέλα σε ένδειξη τιμής στην ελληνική παραδοσιακή φορεσιά που ταυτίστηκε με την απελευθέρωση της Ελλάδας. Καθώς, ωστόσο, το πλήθος των πτυχώσεων της φουστανέλας είναι ενδεικτικό του πλούτου του κατόχου του, με την έννοια ότι οι πλουσιότεροι μπορούσαν να αγοράσουν πολλά μέτρα ύφασμα, η φορεσιά της Γρίβας ήταν σχετικά φτωχική με μικρό αριθμό πτυχώσεων.
Όσο για την ονομασία του εθίμου, η ακριβής της προέλευση χάνεται στο βάθος του χρόνου, αν και στην έρευνα που έγινε από τον κ. Κόιο και τον συνεργάτη του Χρήστο Μέλιο, πιθανολογείται ότι οι Ρουσουλίες μπορεί να προέρχονται από τα Ρουσάλια, μια μορφή οργιακού ρωμαϊκού πάρτι της εποχής, κατά το οποίο οι φτωχοί μαζεύονταν έξω από την αντίστοιχη ρωμαϊκή βίλα ώστε να πάρουν κάτι από όσα έδιναν οι πλούσιοι με τη μορφή εράνου. Σε κάθε περίπτωση, ο κ. Κόιος διευκρινίζει ότι η εκδοχή αυτή δεν έχει διασταυρωθεί ακόμη επαρκώς.
Σχετικά με την καταγραφή της παράδοσης της Γρίβας, ο ίδιος αναφέρει ότι από μικρό παιδί είχε μεγάλο ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο θέμα και η γιαγιά του τον ενθάρρυνε να ασχοληθεί «με την οικογενειακή θεματοφύλαξη».
Αναβιώσεις του εθίμου έγιναν στην περιοχή το 1982 - ‘83, το 1998 και το 2023, ενώ φέτος οι Ρουσουλίες συμπεριλήφθηκαν στις εορταστικές εκδηλώσεις του δήμου Καλαμαριάς για την περίοδο των Χριστουγέννων.
